نيمه شعبان، روز 15 شعبان و سالروز تولد امام دوازدهم شيعيان مي‌باشد. در برخي روايات، شب نيمه شعبان پس از شب قدر برترين شب‎ها دانسته شده است. گروهي از شيعيان در اين شب به شب زنده‌داري و اعمال مذهبي مشغول مي‎شوند. برخي از اهل سنت و طريقت‎هاي تصوف نيز به فضيلت اين شب معتقدند.

جشن نيمه شعبان از بزرگترين جشن‌هاي شيعيان است كه به مناسبت ميلاد امام مهدي(عج) در مناطق شيعه‌نشين جهان برگزار مي‎شود. در ايران، مسجد جمكران و در عراق، كربلا محل تجمع شيعيان در اين روز است. اين روز در تقويم رسمي ايران تعطيل رسمي است و روز جهاني مستضعفان نام گرفته است.
  
نيمه شعبان در روايات
روايات نقل شده از پيامبر اكرم (ص) و امامان شيعه بر اهميت شب‌زنده‌داري و عبادت در شب نيمه شعبان تأكيد دارد؛ از جمله در روايتي آمده است: جبرئيل در شب نيمه شعبان پيامبر را از خواب بيدار كرد و ايشان را به برپايي نماز، قرائت قرآن، دعا و استغفار در اين شب سفارش نمود.[1] در روايتي ديگر، يكي از همسران پيامبر از عبادت خاص و سجده‎هاي طولاني و متعدد پيامبر در شب نيمه شعبان خبر داده است.[2] در احاديثي از امام علي(ع) و امام صادق(ع) نيز بر عبادت و انجام اعمال خاص شب نيمه شعبان تأكيد شده است.[3]

دسته‎اي ديگر از روايات، حاكي از اهميت نيمه شعبان به سبب تولد امام مهدي (عج)، آخرين حجت خدا بر مردم است.[4]

اسامي ديگر شب نيمه شعبان
برات: برات به معناي حواله، سند و نوشته‌اي كه به كسي دهند تا به استناد آن، پول يا هر چيز ديگر را از ديگري بگيرد. به حواله معنوي نيز برات مي‌گويند و از آنجا كه در شب نيمه شعبان خداوند برات (سند) آزادي از جهنم را به بندگان خود مي‎بخشد به اين شب، شب برات گفته مي‎شود.[5]

ليلة الصك: صك معرّب چك فارسي و مترادف برات است.[6]

برات كانديلي: در تركيه به اين شب، برات كانديلي گفته مي‎شود.

شب رهايي: در آسياي جنوبي به شب نيمه شعبان، شب رهايي گفته مي شود.[7]

پانزدهم شعبان تنها براي شيعيان اهميت ندارد بلكه براي اهل سنت نيز جايگاه خاصي دارد

 
فضيلت نيمه شعبان
روايات متعددي در اهميت و فضيلت شب و روز نيمه شعبان وجود دارد. بخشي از فضيلت‎هاي اين شب در ذيل آمده است:

گشايش درهاى خشنودى، بخشش، روزى و نيكى در شب نيمه شعبان؛[12]
تقسيم روزي و ثبت شدن زمان مرگ انسان؛[13]
بخشيدن همه انسان‎ها غير از مشرك، قمارباز، فرد قطع رحم كرده، شراب خوار و فردي كه بر انجام گناه اصرار مي‎ورزد.[14]
برترين شب‌ها پس از شب قدر.[15]

نيمه شعبان از ديدگاه اهل سنت
پانزدهم شعبان تنها براي شيعيان اهميت ندارد بلكه براي اهل سنت به ويژه طريقت‎هاي تصوف آن نيز جايگاه خاصي دارد. روايات متعددي از پيامبر(ص) و صحابه درباره اهميت عبادت در اين شب و مشخص شدن روزي و مقدرات انسان در آن وجود دارد.[16][17][18][19][20] برخي از علماي اهل سنت در صحت اين روايات ترديد داشته و وجود فضيلت براي شب نيمه شعبان را رد مي‎كنند اين در حالي است كه ابن تيميه، نظريه پرداز سلفيه، نيز نتوانسته فضيلت اين شب را ناديده بگيرد اما اجتماع مسلمانان در مسجد براي احيا و خواندن نماز صد ركعتي اين شب را بدعت دانسته است.[21]بر همين اساس علماي سلفي قرن چهاردهم و پانزدهم هجري نظير تهانوي، يوسف قرضاوي و محمد صالح منجد شب زنده داري و برگزاري مراسم شب برات را عملي بي‎اساس و بدعت مي‎دانند.[22][23][24]

اهل سنتِ معتقد به فضيلت نيمه شعبان، به شب زنده‎داري و انجام امور عبادي نظير خواندن قرآن، برپايي نمازهاي مستحبي، دعا و روزه داري در روز نيمه شعبان اهتمام مي‎ورزند. اين شب نزد آنان نيز به شب برات معروف است.[25][26][27] خواندن صد ركعت نماز يا همان صلوة الخير كه در آن هزار بار سوره توحيد خوانده مي‎شود از جمله اعمال عبادي مشترك ميان شيعه و اهل سنت است.[28] مراسم شب برات در برخي از مناطق اسلامي نظير شبه قاره هند با زيارت قبور، دادن غذا و صدقه به نيازمندان همراه است.[29] 

==============================================

پانويس
مجلسي، بحارالانوار، بيروت، دارالاحياءالتراث العربي، چاپ سوم، 1403ق ج 98، ص413.
سيد بن طاووس، اقبال الأعمال، تحقيق:جواد قيومي اصفهاني، ص217-216.
سيد بن طاووس، اقبال الأعمال، تحقيق:جواد قيومي اصفهاني، ص540؛ مجلسي، بحارالانوار، بيروت، دارالاحياءالتراث العربي، چاپ سوم، 1403ق، ج94، ص84 و 85.
سيد بن طاووس، علي بن موسي، اقبال الأعمال، تحقيق:جواد قيومي اصفهاني، ص218 و 219.
علي اكبر دهخدا، لغت نامه، ذيل «برات»، زيرنظر محمدمعين، تهران 1325ـ1359ش.
رامپوري، غياث اللغات، به اهتمام منصور ثروت، ص503ـ504.
با شكوه ترين جشن تولد براي كامل ترين انسان، پايگاه اطلاع رساني حوزه.
كليني، الكافي، 1407ق، ج1، ص514؛ شيخ مفيد، الارشاد، 1413ق، ص339؛ طبري، دلائل الامامه، 1413ق، ص501؛ طوسي، كتاب الغيبه، 1411ق، ص239.
طوسي، كتاب الغيبه، 1411ق، ص231. شيخ مفيد، الارشاد، 1413ق، ص346.
كليني، الكافي، 1407ق، ج1، ص329، ح5 و ص514، ح1. ابن‎بابويه، محمد بن علي، مترجم: محمد باقر كمره‎اي، كمال‎الدين و تمام النعمة، تهران، كتابفروشي اسلاميه، 1377ش، ج2، ص104؛
طوسي، الغيبة، 1411ق، ص396، حديث 367.
سيد بن طاووس، اقبال الاعمال، تحقيق:جواد قيومي اصفهاني، ص212؛ مجلسي، بحارالانوار، بيروت، دارالاحياءالتراث العربي، چاپ سوم، 1403ق، ج98، ص413.
سيد بن طاووس، اقبال الاعمال، تحقيق:جواد قيومي اصفهاني، ص212؛ مجلسي، بحارالانوار، بيروت، 1403ق، ج98، ص413.
سيد بن طاووس، اقبال الاعمال، تحقيق:جواد قيومي اصفهاني، ص217-216.
سيد بن طاووس ص209؛ مجلسي، بحارالانوار، بيروت، 1403ق، ج94، ص85.
منذري، الترغيب والترهيب، عبدالعظيم بن عبدالقوي تحقيق: ابراهيم شمس الدين، دارالكتب العلمية، چاپ اول، 1417ق، ج2، ص73و74؛ ج3، ص67، 233 و307-309.
الباني، السلسلة الصحيحة، رياض، مكتبة المعارف للنشر والتوزيع، ج3، ص135؛ ج4، ص86.
ابن حجر عسقلاني، الأمالي المطلقة، تحقيق: حمدي عبدالمجيد السلفي، بيروت، ص52.
بيهقي، شعب الايمان، بيروت، دارالكتب العلمية/منشورات محمد علي بيضون، چاپ اول، ج3، ص378-386.
احمد نگري، جامع العلوم، بيروت، 1395ق، ج3، ص179.
ابن تيميه، فتاواي، بيروت، دارالكتب العلمية، چاپ اول، ج5، ص344.
تهانوي، تسهيل بهشتي زيور، به اهتمام اساتيد جامع الرشيد، كتاب گهر، كراچي، 1327ق، ص75.
حكم شرعي شب زنده‎داري و برگزاري مراسم عبادي به مناسبت نيمه شعبان، پايگاه اينترنتي يوسف قرضاوي.
عطيه صقر، شب نيمه شعبان؛ فضيلت و حكم شرعي شب زنده‎داري در آن، پايگاه اينترنتي اسلام آن لاين.
ملتاني، بهاء الدين زكريا، الاوراد، اسلام آباد، 1398ق، ج1، ص174ـ176.
علوي كرماني، محمد، سير الاولياء، اسلام آباد، 1398ق، ج1، ص405.
نوربخش، محمد بن محمد، الفقه الاحوط، كراچي، 1393ق، ج1، ص112ـ113.
علوي كرماني، سيرالاولياء، اسلام آباد، 1398ق، ج1، ص405.
احمد دهلوي، فرهنگ آصفيه، ذيل «شب برات»، لاهور، 1986ق.